Mnoge anegdote vezane su za beogradske kafane, ali čini se da je vreme kada su one bile tako atraktivne ostalo u prošlosti. Zapravo, u doba kada je stecište brojnih boema i umetnika nekadašnjeg Beograda bio Pozorišni trg, što je danas Trg Republike, mnogi su i te kako dobro znali šta znače kafane za Beograd i koliko su zapravo one bitne.
Nije tajna da su se u kafani „ Dardaneli “ na današnjem Trgu Republike, a tada Pozorišnom trgu okupljali mnogi srpski pisci, umetnici i glumci, ali i tadašnja naučna javnost srpske prestonice. Isto tako nije tajna ni da su mnogi najlepši stihovi srpske poezije vezani upravo za kafane Beograd, u kojima su i napisani ili prvi put pročitani. Neki srpski pesnici i pisci su svoje misli zapisivali za kafanskim stolom, na salvetama, a kasnije su od njih nastala čuvena književna dela, na kojima smo odrastali.
Kafane Beograd su nekada bile duša grada
Možda to danas i nije slučaj u tolikoj meri, ali pre samo oko jednog veka su beogradske kafane igrale izuzetno značajnu ulogu u životu glavnog grada.
Bilo je dovoljno sam da prošetaju centrom grada ili Skadarskom ulicom, u kojoj se nalazi boemska četvrt glavnog grada, te da odaberu u koju kafanu žele da svrate. Društvo nije bilo problem, prosto zato što su kafane Beograd privlačile pažnju mnogih ljubitelja dobre kapljice, ali i ukusne hrane i kvalitetne muzike, što je sve i te kako imalo uticaja na život u srpskoj prestonici.
U današnje vreme možda i nisu toliko aktuelne beogradske kafane, prosto zato što postoji mnogo klubova na rekama, ali i u gradu, koji su mnogo interesantniji posebno mlađoj populaciji. Međutim, da bi neko mogao da razume šta znači institucija kafane za Beograd, mora koliko – toliko poznavati i kratku istoriju kafana u glavnom gradu.
Iako prema zvaničan podacima turski osvajači u prvoj polovini 15 – og veka osnivaju zapravo jednu kafanu u gradu, tek u prvoj polovini 18 – og veka možemo govoriti o beogradskim kafanama.
Prva zvanična kafana u Beogradu, nakon one koju su 1522. godine otvorila turske snage na području današnjeg Dorćola bila je kafana nazvana „ Crni orao “. A ona se takođe nalazila na Dorćolu, na uglu ulica Kralja Petra i Dušanove, i to na spratu.
Interesantan je podatak da su upravo odatle počele da se razvijaju kafane Beograd, iako ova prvobitna nije bila ni nalik kasnijima. Zabeleženo je da su njeni zidovi bili u različitim bojama, praktično išarani, a da su gostima bili na raspolaganju minderluci, preko kojih su se nalazili ćilimi, te da nije bilo ni stolova ni stolica. Pored toga što je prilaz ovoj beogradskoj kafani bio prilično nezgodan, jer su do tog sprata vodile trošne stepenice od drveta, plafon je bio vrlo nizak, tako da je i celokupna prvobitna kafana u Beogradu delovala prilično nabijeno i zagušljivo.
Ipak, nema sumnje da su samo vek kasnije počele da niču kafane Beograd kakve danas poznajemo.
Pozorišni trg je bio centar za beogradske kafane toga doba. Na mesto na kome se danas nalazi beogradski Trg Republike, verovali ili ne postojalo je prema podacima čak 16 ugostiteljskih objekata. A te beogradske kafane su predstavljale stecište za glumce, muzičare i umetnike na prvom mestu, ali i za mnoge stanovnike glavnog grada. Pored njih, u centralnoj gradskoj zoni bilo je još dosta kafana, a iako zvuči prilično neverovatno sa aspekta današnjice, najmanji broj kafana je postojalo u beogradskoj Skadarliji, koja je vremenom postala simbol boemskog života grada Beograda.
Da biste bolje razumeli kakav značaj i koliki imaju kafane Beograd, morate imati na umu da to nisu bili objekti samo u kojima se pilo i jelo, nego i mesta na kojima su se ljudi družili, bez obzira da li su se poznavali od ranije ili ne. U beogradskim kafanama toga doba je bila živa diskusija uglavnom oko književnosti, a kafane su pojedinim srpskim pesnicima i piscima služile i kao svojevrsna pozornica, prosto zato što su tamo čitali svoje nove stihove ili segmente napisanih književnih dela.
Pored njih, u beogradskim kafanama mogli su se sresti i putnici namernici, ali i studenti, pa i prostitutke, vračare i beskućnici.
A ono nešto po čemu su se izdvaje kafane Beograd u odnosu na ugostiteljske objekte u drugim zemljama bilo je i to što su jednostavno prihvatile sve koji bi ih posetili. Često se moglo čuti da određenu kafanu posećuju samo gosti specifičnog karaktera, što je uticalo i na formiranje osobenosti konkretne kafane u tadašnjem Beogradu.
Pored toga što su gosti bili izuzetno značajni za svaku kafanu, razlikovali su se i specijaliteti koji su u njima pripremani, odnosno kvalitet i vrsta pića. Pa ipak, u mnogima od njih je bila služena isključivo domaća hrana, kao i domaća rakija i vino.
Sve to je uticalo i na imidž koji su imale kafane Beograd, prosto zato što su tadašnji stanovnici glavnog grada jednostavno znali koju kafanu treba da posete ukoliko žele da diskutuju o književnosti, koju ako su željni političkih rasprava i slično. Prosto, tačno se znalo kakvi gosti i koji navraćaju u koju beogradsku kafanu, te o čemu razgovaraju i naravno koje bi kafane trebalo izbegavati u širokom luku, ako nisu želeli da imaju problem.
Služile su kafane i u druge svrhe, tako da je 1893. godine u čuvenoj beogradskoj kafani „ Kolarac “, koja je tada bila na Pozorišnom, odnosno na današnjem Trgu Republike održan i prvi sajam knjiga u Beogradu.
U beogradskoj kafani „ Tri lista duvana “ se prvi put čuo zvuk telefona, a prva sijalica u glavnom gradu mogla se videti u kafani „ Proleće “. Tada se ova kafana nalazila na mestu zgrade današnje „ Elektrodistribucije “ u Masarikovoj ulici.
Pored svega navedenog, postojala je i politička podela, ako se tako može reći. U to vreme su se ljudi delili na radikale i naprednjake, odnosno na pristalice radikalske i naprednjačke stranke, što je dovelo do toga da se određene kafane Beograd deklarišu kao pristalice jedne ili druge stranke. Naravno, bilo je i onih koji su izbegavali politički diskusije u beogradskim kafanama, ali i onih koji su špijunirali za svoju partiju.